Faryda Moumouh: beeldende kunstenares en dochter van haar vader. In 2008 overleed Faryda’s vader erg plots. In 2012 stelt ze haar solotentoonstelling ´Reclaim´ voor. Het is een reeks van pakkende beelden die verdriet, trots en een zoektocht naar identiteit blootgeeft. Ze deelde haar ervaring met ons.
“Mijn vader was een vastberaden man, die zijn eigen kansen wou creëren en zijn familie wou onderhouden”, vervolgt Moumouh. “Hij vertrok daarom uit het rif, op zoek naar meer. Heel zijn leven lang stuurde hij een som naar zijn geboortedorp. Hij hield zich gedeisd zoals vele eerste generatie migranten in Europa. De eerste generatie allochtonen, of toch zeker mijn vader, profileerde zich niet en eiste niet veel.
In 2012 stelde Moumouh haar solotentoonstelling Reclaim voor. Het is een reeks van pakkende beelden die verdriet, trots en een zoektocht naar identiteit blootgeeft. De tentoonstelling kwam er 4 jaar na de dood van Moumouh’s vader. “Mijn vader is plots gestorven, amper 54. Onmiddellijk na de dood van is hij gerepatrieerd naar zijn geboortedorp om daar te begraven worden. Binnen de 48 uur was zijn lichaam weg.Uit die snel op elkaar volgende gebeurtenissen volgde Reclaim. “Ik heb lang nagedacht en ben 2 jaar na zijn dood zijn graf gaan zoeken.
Die zoektocht heb ik vast gelegd en zo is de tentoonstelling tot stand gekomen. De naam verwijst ook rechtstreeks naar het ‘her-opeisen’ van mijn vader. Ik ben zelf atheïste, dus ik kom eigenlijk nooit in contact met geloof."
Waarom haar vader zoveel moeilijkheden had met het aanvaarden van deze beslissing om voor kunst te gaan? “Volgens mij komt dit door onwetendheid. in Arabische landen is de islam in de zesde eeuw opgekomen. De Koran verbiedt het afbeelden van levende wezens: mocht je dat wel doen, dan imiteer je de hand van god en dat is arrogant. Je vindt dus nog steeds weinig of geen schilderkunst in islamitische landen. Architectuur en kalligrafie wordt wel aanvaard, maar dit is zal altijd abstract nooit figuratief zijn.”
“Onze kunstgeschiedenis is erg westers, we kijken ook met een westerse bril naar andere kunsttradities en gewoontes”, vervolgt Moumouh. “Arabische landen hebben ook een geschiedenis van collectiviteit. Een idee van gemeenschap, dat wij in het westen hebben vervangen met individualisme.
Ik zie wel een verandering: door de globalisering, de Arabische lentes en het massale gebruik van sociale media denk ik dat er meer openheid tegenover individuele vrijheid gaat zijn. Dat kan een basis vormen voor persoonlijke ontwikkeling en dan is de stap naar kunst erg klein, of het nu beeldende kunst, dans, theater, muziek of film is.”
“Ook een wisselwerking tussen het westen en het land van herkomst kan deuren openen”, stelt Moumouh. “In Marrakech organiseren ze nu al enkele jaren een Biënnale. Een festival met hedendaagse kunst.” Of ze zelf al gedacht heeft aan een tentoonstelling in Marokko? “Ik heb meegedaan aan ‘Beauty without irony’, een tentoonstelling door een Antwerpse organisatie in een Marokkaans havenstadje. ik heb er een werk over de sluier tentoongesteld. Ik wou duidelijk maken dat een hoofddoek dragen een persoonlijke keuze was. Het leidde tot een diepgaande dialoog met vrouwen die zelf een sluier droegen. Ik ben evenwel niet op zoek naar conflict of provocatie.
Ik wil mijn werk open laten voor interpretatie.”
“Ik ben mijn vader dan ook erg dankbaar voor deze luxepositie.
Al blijf ik wel kritisch, want dat is de kern van een kunstenaar.”
© 2014 – C.H.I.P.S. StampMedia – Laura Sear; foto: Liesbeth Knaeps
Tags: migratie, PIDMAG
Een beeldende anekdote uit het leven van Faryda Moumouh gegrepen:
“De polaroid die niet gelezen werd omdat niemand begreep naar wat hij keek… ”
POLAROID MEMORIES
Faryda Moumouh herinnert zich hier zelf een mooie anekdote over haar eigen grootouders die leven in een onbestemd, dor en desolaat landschap van het Rifgebergte te Marokko. De enige referentie naar een actuele samenleving zijn de taxichauffeurs die dit landschap wekelijks doorkruisen, verre familieleden geëmigreerd naar Europa, of bewoners van de omliggende steden…die wel vertrouwd zijn met een visuele samenleving van beelden, affiches, foto’s, televisie, internet, ea. Zeker met de komst van de mobiele telefoon en ingebouwde camera en facebook. Moslims communiceren vandaag ten volle via het internet. Dit gebeurt zowel vanuit persoonlijk, religieus maar ook politiek standpunt.
Toen Faryda Moumouh zelf amper twee jaar was, trok ze voor de eerst met haar ouders naar Marokko op familiebezoek. Haar vader was een trotse man die zijn eigen polaroidcamera bij zich had. Om een foto of beeld te maken van zijn ouders, ouderlijk huis, landschap, zonnebloemen, vijgebomen, schapen in de schuur…. Haar vader mobiliseerde zijn ouders om voor hun lemen huis te gaan staan en naar zijn gekke plastieken kastje te kijken. Hij nam een polaroid die uit de gleuf van de camera floepte en keek toe hoe een nog grijs onderontwikkeld beeld evolueerde tot een scherp en herkenbaar portret van zijn ouders.
Faryda herkende duidelijk haar beide grootouders, haar vader had een concreet bewijs, iets materieels om terug mee naar België te nemen, zodat hij hen steeds bij zich had, een persoonlijk relikwie of restant? De foto als een vorm van herinnering of drager aan alles wat dierbaar is of dat we niet willen vergeten. Toch was die polaroid een beeld, niet te verstaan concept of magisch mysterie voor de grootouders. Wat Faryda als peuter begreep, namelijk het kijken naar een afbeelding, een weergave van twee bestaande mensen, werd zo niet door de grootouders verstaan. Ze konden niet inzien dat ze naar een visuele weergave van zichzelf keken.
Wat hier naar boven komt, is de fotografische weergave van twee individuen - een polaroidfoto of een blinkend stukje papier met vlekken en kleuren voor de grootouders omdat ze de beeldtaal niet verstaan. Ze hebben nooit het concept fotografie gekend. Faryda’s vader heeft met hand en tand proberen uit te leggen dat zijn ouders naar zichzelf keken…Dat ze zelf op de polaroid stonden. Ze konden dit niet vatten en bleven vanaf dat moment altijd uit de buurt van camera’s. Ze wilden nooit meer gefotografeerd worden. De fotografie was mysterie, magie en dit creëerde een vorm van angst voor het medium en het fotografische beeld bij haar grootouders. Het fotografische beeld is Faryda’s grootouders de meeste angst inboezemde, werd haar ware natuur en haar meest vertrouwde medium om mee te creëren. Misschien om de kracht te tonen en de angst weg te nemen?
Binnen haar beeldend werk is dit een belangrijk vertrekpunt nl. de gedachte van de kracht van het fotografisch beeld… De laatste negentien jaar, zoekt Faryda Moumouh naar verschillende manieren om haar beeldtaal toe te eigenen. Het is ‘work-in-progress’. De bevraging van vorm, materie en idee, via het tonen van objecten, details sterk uitgelicht, ingezoomd of opgeblazen. Of het deconstrueren van de fysieke foto, het ontrafelen van de verschillende lagen werkend in sequenties of beeldenreeksen. Is de foto nog gelinkt aan een werkelijkheid of heeft elk beeld zich bevrijd uit die realistische context? En wordt de foto een fictieve realiteit? Kan een beeld macht oproepen, de rol van het beeld als tool voor gezag en demagogie? De kracht van het beeld bij de herinnering, archivering van alles wat het leven toont?
Interview Feeling Magazine, juni 2018 door Tanja Diercks ©
Faryda Moumouh (40), docente en kunstenares
“Mijn creatieve geest is associatief. Bijvoorbeeld: ik hoor muziek, krijg daar een visueel beeld bij, en dan begin ik begin aan foto’s te denken. Wanneer de foto’s er zijn, trek ik me terug in mijn kamer om de beelden tot mij te laten komen. Ik spreid ze uit op de grond, zodat ze tot me kunnen spreken, of ik hang ze op en kan er uren naar staren.
Op mijn zes jaar wist ik dat ik kunstenares wilde worden. Eerst tekende ik, daarna ging ik fotograferen. Mijn kunst noem ik zelf ‘photographic drawing’. Ik vertrek met de camera in mijn hand. Dat is op zich al zeer solitair. Ik fotografeer zonder een dialoog aan te gaan of dicht bij een persoon te komen. Elke foto is een aanzet om verder op te werken, te manipuleren, zowel digitaal als manueel met acryl, zilver, goud, … Ik wil het puur fotografisch beeld meer en meer kneden naar een beeld dat nog meer bij mij past.
De afzondering in mijn eigen kamer heb ik vooral ook nodig om structuur te vinden in mijn chaos. Stilaan ontstaat in de chaos een reeks woorden, zinnen, beelden die naar een thema evolueren waar ik verder kan rond werken.
Als ik in mijn artistiek proces zit, sluit ik de hele wereld buiten en ga ik een dialoog aan met mijn werk. Elke buitenstaander is dan een indringer. Zelfs mijn man moet niet op de deur kloppen! Als ik zeg ‘Vandaag is een fotodag’, dan weet hij dat hij me met rust moet laten en niet op mij kan rekenen. Soms sluit ik me twaalf uur af, soms maar twee. Nooit voel ik me eenzaam. Het is de Einzelgänger in mij, mijn solitaire aard, die dan helemaal tot zijn recht komt.
Ik geef les in beeldende vorming en kunstinitiatie. Als docent ben ik heel aanwezig, neem ik veel ruimte in, trek ik mensen aan. Dan ben ik heel communicatief, gevend en veel aan het woord. In mijn kamer kan ik volledig stilvallen en zwijgen. Ik herken mezelf in de uitspraak van de Amerikaanse schrijver Kurt Vonnegut: “Ik ben een extravert die liever een introvert zou zijn”. In mijn kamer vind je een verzameling van allegaartjes, beelden, boeken, kunstwerken, kribbels, … alles wat mij kan inspireren. Ik voel me beschermd door dat inspiratiedekentje rondom mij.
Mijn man stelde op een bepaald moment voor om samen in één kamer te werken. Ik vond het een romantische vraag, maar ik heb toch bedankt, want om gevoed te geraken moet ik mij afzonderen.
More:
Interview by
Stampmedia
Geschreven door Laura Sear ©
Fotografe Faryda Moumouh op zoek naar het graf van haar vader
Door: Pieter Jan Rosiers © - 22/11/2012 - cultuur
In het Antwerpse Designcenter de Winkelhaak loopt tot eind november Reclaim. In deze fototentoonstelling gaat fotografe Faryda Moumouh op zoek naar het graf van haar vader. De expo geeft een impressie van haar emotionele verwerkingsproces en volgt haar reis van Antwerpen naar haar vaders Marokkaanse geboortedorp. ‘Het is een zoektocht naar hoe de bloedband opweegt tegenover religie.’
26 september 2008 overlijdt Faryda’s vader. Er is geen tijd te verliezen. Zijn Marokkaanse familie laat via enkele ooms in België zijn lichaam repatriëren naar zijn geboortedorp. Ze regelen alles boven de hoofden van zijn drie kinderen, die verweesd achterblijven. ‘Zijn dood sloeg in als een bom’, vertelt Faryda. ‘Het heeft meer impact op me gehad dan ik had verwacht. Het eerste jaar bracht ik in een soort shocktoestand door. Ik besefte niet wat er was gebeurd, het kwaad was al geschied. Deze tentoonstelling is mijn manier om daar mee om te gaan.’
Reclaim omvat twee tentoonstellingen. De eerste is een fotoreportage over Faryda’s zoektocht naar het graf van haar vader en gaat door in Atlas, het stedelijk centrum voor diversiteit en inburgering van de stad Antwerpen. De tweede, intiemere tentoonstelling over haar verwerkingsproces vindt plaats in Designcenter De Winkelhaak. ‘Van meet af aan wist ik dat ik een tentoonstelling wou maken over het rouwproces’, vertelt Faryda. Ze wil haar ervaring delen om zo een publieke dialoog aan te gaan. ‘Soms lijkt repatriëring een vanzelfsprekendheid die niet in vraag mag worden gesteld. Wie zegt dat dat de norm moet zijn?’ In Marokkaanse families is de dood volgens haar een taboeonderwerp. Er wordt niet over gepraat uit angst om ouders of grootouders te beledigen of te kwetsen. Terwijl er volgens haar wel alternatieven zijn. ‘De westerse koffietafelcultuur maakt zo’n dingen wel bespreekbaar. Er is een openheid om over de dood te praten. Ieder heeft zijn idee over hoe hij of zij begraven wil worden.’
Een eerste reeks foto’s van de expositie in De Winkelhaak heet Forensic Search. Deze omvat volgens Faryda de emotionele geladenheid van haar ervaring. ‘Ik was op zoek naar sporen van mijn vaders leven’, zegt ze. ‘De foto’s vormen een dagboekverslag van de momenten waarop ik stil stond bij zijn dood.’ Alles associeerde ze met hem. Van een hertenhoofd tot een foto die ze in een vlaag van woede verscheurde en terug samen probeerde te puzzelen. Een andere foto is die van een dambord, zijn lievelingsspel. Daarnaast een polaroid die hij maakte van Faryda’s moeder. ‘Soms zijn de foto’s bijna metafysisch.’
Een tweede reeks heet An Idea of… In die reeks abstraheert Faryda naar eigen zeggen alles wat ze in de eerste reeks emotioneel heeft ervaren. ‘Op een analytische manier wil ik die emoties vastleggen in voorwerpen’, zegt ze. ‘Het is een droge, objectieve reeks. Ik heb elk voorwerp op dezelfde manier en met dezelfde belichting gefotografeerd.’ Vier samengebonden kussens symboliseren de zoektocht naar een thuis zonder vader. Daarnaast hangt de foto van een fles heilig water uit Mekka, vergelijkbaar met de Mariabeeldjes uit Scherpenheuvel. De binnenkant van een lege koffer staat voor zijn migratie. ‘Die koffer is leeg omdat mijn vader langer in België heeft gewoond dan dat hij in Marokko was. Hier voelde hij zich thuis.’
In het deel van haar tentoonstelling dat te zien is in Atlas, staat Faryda’s zoektocht naar de laatste rustplaats van haar vader centraal. Die beschouwt ze als een reportagereeks. Waar ze in het begin kiest voor subjectieve beelden, wil ze nu het laatste deel van haar reis op een objectieve manier documenteren. ‘De reportagefoto’s zijn ook toegankelijker dan de abstracte en emotionele beelden in de winkelhaak’, zegt ze. ‘Het Marokkaanse landschap, de dorpen en steden die ik fotografeerde zijn voor veel mensen met Marokkaanse roots heel herkenbaar.’ Ze hoopt dat de mensen die in het atlasgebouw de fotoreportage zien, geprikkeld worden om het eerste deel van de tentoonstelling in de Winkelhaak te komen bekijken. ‘Zo kunnen ze ook het persoonlijkere verhaal voelen.’
Het einde van haar reis bevindt zich ook in diezelfde Winkelhaak. Een foto van een nietszeggend stuk grond is eigenlijk het graf van Faryda’s vader. Het is bijna onmogelijk om het van de omliggende natuur te onderscheiden. ‘Het is een anoniem graf’, zegt ze. Met de jaren zal het graf terug begroeid worden en wordt het weer een deel van de natuur. ‘Ik heb geen traan gelaten toen ik het graf van mijn vader zag. Het was simpelweg de laatste stap van de reis die ik was begonnen na de repatriëring van zijn lichaam.’
Het moment waarop ze op de sluiterknop drukte en een foto nam van het graf, kwam voor haar aan die zoektocht een einde. ‘Nu, na drie jaar, begrijp ik dat zijn rustplaats een logische plek is voor zijn familie. Ik heb er vrede mee. Hij ligt daar op een goede plek, in een fantastische omgeving.
De expo Reclaim in Atlas loopt nog tot 30 november. Het tweede luik in Designcenter De Winkelhaak liep tot 17 november 2012. Beide tentoonstellingen zijn gratis.